Bockma, Jan

No Matricule:
30.05.1942 - 13.01.1943 (Afgekeurd)

Jan Bockma

Jeugd

 

Jan Bockma werd op 31 augustus 1921 in IJlst in het Noorden van het land geboren.
Zijn familie verhuisde naar Heerlen in het Zuiden toen Jan nog jong was.

Verzet

Zijn vader was een belangrijke leider in het verzet in Zuid-Limburg en daardoor raakte ook Jan Bockma erbij betrokken. Sinds de dag van capitulatie had hij het voornemen, indien mogelijk, uit Nederland naar Engeland te gaan. Dit was tegen het advies van zijn vader in, die zijn ondergrondse werk in Nederland waardevoller vond. Jan Bockma zocht voortdurend naar contacten met diverse organisaties die hem konden helpen, maar slaagde er niet in.

Sinds juni 1940 moest hij op het bedrijf waar hij werkte als vulcaniseur, hoofdzakelijk voor Duitse klanten werken en zowel hij als zijn collega's leverden met goedkeuring van hun baas prutswerk.
Na bijna twee jaar begon dit schijnbaar op te vallen en begin Mei 1942 werden twee van zijne collega's wegens sabotage gearresteerd.

Op 16 mei 1942 werd hij door zijn baas gewaarschuwd dat iemand van de Gestapo naar hem had gevraagd. Hij besloot daarom onmiddellijk te vertrekken.

Harmen Bockma, de jongere broer van Jan Bockma schrijft [3]:

 

“Ik was 9 jaar toen Jaap Musch [Een onderduiker] bij ons kwam wonen. Hij betrok de zolderkamer van mijn oudste broer Jan, die in mei 1942 plotseling was verdwenen om aan arrestatie te ontkomen – helaas zonder afscheid te kunnen nemen van de hele familie.
Wij wisten dat hij naar Engeland wilde, om van daaruit tegen Hitler te vechten.”

 

Met slecht F 2,50 bij zich ging Jan Bockma naar Maastricht. Hij was zeer waarschijnlijk van plan via België, Frankrijk naar Spanje en van daaruit naar Engeland te komen, de zogenaamde Zuidelijke route. Hij had geluk en kwam met onder andere de hulp van 2 auto’s snel in Marseille, in het toen nog onbezette deel van Frankrijk aan.

 

Vreemdelingenlegioen

In Marseille werd hij echter gearresteerd en na 1 nacht in de gevangenis te hebben doorgebracht voor de keus gesteld, teruggebracht te worden naar bezet Frankrijk of voor het Vreemdelingenlegioen te tekenen.

 

30-05-1942

Jan Bockma koos voor het laatste en werd naar Camp de Ste Marthe a Marseille vervoerd waar hij op 30 Mei 1942 voor 5 jaar tekende[a].

Van Camp de Ste Marthe ging het naar Lunel [departement Hérault] waar een maand instructie volgde.

Engages Volontaire, Lunel Frankrijk 10 Juni 1942 [a]

 

Eind Juni ging Jan Bockma naar Port Vendre [Port Vendres] en vandaar naar Oran.
Waarschijnlijke dag van aankomst 29 Juni 1942[b].
Na 7 dagen in Oran naar Sidi Bel Abbes waar hij wegens eczema 1½ maand in het hospitaal bleef, en daarna naar Saida waar hij de basis opleiding kreeg.

 

Foto van Legionair van de Compagnie d’Instruction,
Saida 1942

 

Op 8 november 1942 voerden de geallieerden op drie plaatsen een landingsoperatie uit in Noord-Afrika. Tijdens deze operatie Torch werden meer dan 100.000 geallieerde troepen ontscheept op de kusten van Marokko en Algerije.
Er werd een aantal dagen strijd geleverd tussen de geallieerden en de Vichy-Fransen.

 

01-01-1943

Jan Bockma, nam hier niet aan deel hij hield zich in die tijd zenuwziek en op 1 Januari 1943 werd hij naar Sidi Bel Abbes gezonden voor speciaal onderzoek.

 

13-01-1943

Op 13 Januari 1943 werd hij in Sidi Bel Abbes wegens verminderde zelfbeheersing en waanaanvallen afgekeurd.

Problemen met de Nederlandse Consul in Algiers

 

Jan Bockma was nu wel uit het Vreemdelingenlegioen, maar kon als ongewenste, en stateloze buitenlander geen kant op.
Hij werd daarom, als zovele uit dienst ontslagen of afgekeurde Legionairs naar een werkkamp gestuurd in zijn geval dat bij Colomb Bechar. Colomb Bechar ligt in de woestijn op 600 km vanaf Sidi Bel Abbes zie kaart.

 


Of hij daar toen direct naar toe is gegaan is nog de vraag want volgens de archiefstukken zou hij zich na 8 dagen met nog 7 Hollanders naar Algiers zijn gereisd [950 km vanaf Colomb Bechar] waar zij zich met de Nederlandse consul van Randshuyzen in verbinding stelden.

Deze 7 mannen waren:

 

Naam

Leeftijd, Woonplaats

Opmerkingen

Henk van Maurik

24, Bussum

 

Harry Nielen

24, Rotterdam

 

E.N.R. Burgers

28, Deventer

 

Leenen

36, Venlo

 

Van Gastel

27, Utrecht

 

Beekman

32, Maastricht

 

Van der Linden

24, Utrecht

 

 

De Consul van Randshuyzen stelde Jan Bockma de volgende vragen:
“Waarom ben je eigenlijk uit Holland weggegaan” en daarna:
“Weet je wel zeker dat dit verstandig was?”

Hij vroeg hem vervolgens waarom hij geen dienst had genomen in het Legion Tricolore om aan het Oostfront tegen de Russen te vechten.

 

Hij vertelde Jan Bockma verder dat hij geen ondersteuning had van de Nederlandse regering en verder dat hij van de Nederlandse Regering in London bevel had ontvangen geen Nederlanders uit Afrika meer over te sturen.

 

Na enige tijd ongeveer 20 Februari 1943, of de mannen ondertussen terug gegaan zijn naar Colomb-Bechar of in Algiers bleven is niet duidelijk, gaf hij de 8 Nederlanders een brief geadresseerd aan een Engels adres in Algiers, gesloten met een officieel zegel. Hij gaf hen de opdracht deze brief af te gaan leveren aangezien deze brief hun reis naar Engeland in orde zou maken. Onder geen omstandigheden mochten zij deze brief openen.

 

De mannen wantrouwden de Consul zozeer dat ze besloten de brief te openen.
In deze brief, die in het Engels geschreven was stond, dat zij een bende losgelaten mensen uit het werkkamp van Colomb Bechar waren die te werk konden worden gesteld bij het Pioneer Corps om schepen in de haven te lossen, waar zij nog te goed voor waren.

 

De Legionair van Gastel die zich ook in het kamp in Colomb Bechar bevond had soortgelijke ervaring. Hij had een brief om hulp naar de consul geschreven en als antwoord gekregen:
Ik trek mij van het geval niets aan het beste wat U doen kunt is in het Korps France d’Afrique te gaan”

 

 

De Noorse Consul en de Hildur I

 

Jan Bockma zocht een ander oplossing en stelde zich op 22 Februari 1943 in verbinding met de Noorse Consul die hem nog dezelfde dag de gelegenheid gaf op den Noorse kustvaarder Hildur I [4] aan te monsteren op voorwaarde dat hij een bewijs van Nederlanderschap kon overleggen.
Bockma ging onmiddellijk naar van Randshuyzen die dit echter pertinent weigerde.

Na een hevige woordenwisseling met vloeken en schelden bezweek de heer van Randshuyzen en gaf hen tenslotte een Certificaat Provisoire.
Hij kwam op 23 Februari 1943 op het schip en maakte verschillende reizen tussen Algiers en Bone als tremmer [4].

Volgens het logboek maakte het schip in deze periode de volgende vaarten:

 

 

Detail logboek Hildur I

 

Op 16 Maart 1943 met medewerking van de Engelse Security Police in Bone kreeg hij een plaats als werkend passagier of de Goodren Maersk [Gudrun Maersk][c] die op 16 Mei 1943 Glasgow binnenliep.
In verhoren geeft Jan Bockma aan volgende nog andere Vluchtelingen uit Nederland in het Vreemdelingenlegioen tegen te zijn gekomen:

 

Gebr. Zwart

18, 20 Utrecht

Bob Rol

21, Amsterdam

 

IEPENburg

20, Utrecht

Willemse

21, Utrecht

Sjef Krutzer

21, Limburg

twee uit Dordrecht (naam niet bekent)

 

één uit den Haag (naam niet bekent)

 

30 andere naam niet bekent

 

 

Marine

 

Jan Bockma wordt ingedeeld bij de Koninklijke Marine.
Als Matroos der 2e klasse zeemiliciën krijgt hij volgens Koninklijk Besluit 29-07-1943 No. 20

het Kruis van Verdienste toegekend voor:
“voorbereiden en uitvoeren plan tot ontsnapping uit bezet Nederland en na vele moeilijkheden Engeland bereikt” [9]

 

SOE

 

Enige tijd later wordt Jan Bockma geheim agent, Res.2e Lt. B.B.O..
Hij komt op 6 Juli 1944 om het leven, samen met 3 andere Nederlandse geheim agenten en de bemanning van hun vliegtuig de Hudson FK790 van 161 Squadron RAF.
De Hudson FK790 werd op weg naar Nederland boven het IJsselmeer / Waddenzee neergeschoten door een Duitse Nachtjager.

Wat bleef

Harmen Bockma, de jongere broer van Jan Bockma schrijft [3]:

 

Pas in 1995 hebben we het hele verhaal van onze Engelandvaarder onder ogen gekregen, toen de archieven van de Special Forces open gingen. Hij had er precies een jaar over gedaan om via België, Frankrijk en Noord-Afrika zijn gedroomde Londen te bereiken, waar hij op 16 mei 1943 aankwam. Van hem rest ons een in 1944 Londen geschreven afscheidsbrief, een horloge, een portefeuille met foto’s van thuis, een zakbijbeltje, een lidmaatschapskaart van de Engelse Youth Hostel Association (jeugdherbergcentrale), het Kruis van Verdienste, een door generaal Eisenhower getekende eervolle vermelding ‘for brave conduct while acting under my orders in the liberation of his country 1944-45’, een brief over zijn promotie tot 2e luitenant (die hij zelf niet meer heeft gezien), een brief van koningin Wilhelmina uit 1946, waarin zij aan mijn ouders schrijft zich hem goed te herinneren. In 1946 bracht de familie Barber, bij wie hij in Londen zijn verlof doorbracht, een in 1943 van hem gemaakte portretfoto in uniform.

Verder onderzoek gaande, heeft U meer informatie laat het mij weten via:

NLLegioen@hotmail.com

Bronnen:

[1] Documenten Nationaal Archief

[2] http://www.heerlenvertelt.nl/2011/12/herinneringen-aan-de-boerderij-aan-de-corisbergweg-in-de-tweede-wereld-oorlog-2

[3] Volgens Bram Grisnigt en Agnes Dessing, zie De Schakel, juli 2012

[4] https://nl.wikipedia.org/wiki/Jack_Kerkhoff

[5] http://www.warsailors.com/singleships/hildurI.html

[6] [Toen en Nu No.106]

[7] BOCKMA - J. - - Age - Dutch Agent Special Operations Executive Operation Halma, Killed when Hudson FK790 of 161 Sqaudron RAF was shot down over the Waddenzee Wonseradeel (Makkum) Protestant Churchyard, Netherlands alliedspecialforces

[8] http://www.studiegroepluchtoorlog.nl/bulletin-297-nieuw-licht-en-nog-meer-vragen-hudson-fk790/

[9] https://www.defensie.nl/onderwerpen/onderscheidingen/inhoud/dapperheidsonderscheidingen/databank-dapperheidsonderscheidingen/1943/07/29/bockma-j

[10] Dutch agents 1940 – 1945, Frans Kluiters
BOCKMA, Jan: 19210831 IJlst – 19440706 IJsselmeer;97 SOE agent; wireless operator to P. Verhoef; 19440705/06 (near Makkum, Friesland);98 Hudson FK790 of 161 Special Squadron was shot down and Bockma was killed: @ training name Jan BOREL; GINGER; code name mission FIVES I; signals plan RIBBLE; code name HALMA; field name Jan BOERSMA.

[a] Op 28 Mei 1942 tekende de 18 jarige Armeniër Toros TOPALIAN hij kreeg het registratienummer 10.684. Ook hij komt in Lunel (Herault) terecht. Uit de nalatenschap van Toros TOPALIAN komt een foto die op 10-06-1942 in Lunel van de Engage Volontaire gemaakt is. Mogelijk staat Jan Bockma op deze foto.

[b] Toros TOPALIAN komt volgens zijn militair paspoort op deze dag in Algerije aan.

[c] De Gudrun Maerks maakt op 15 April 1943 deel uit van Convoy ET 18 van Bone naar Gibraltar waar het schip 5 dagen later aankomt op Apr 20, 1943